در ابتدا باید این نکته دانسته شود که :

تفاوت در کیفیت خلقت انسان ها نتیجه ولازمه حتمى نظام ‏مندى و قانون مندى جهان هستى است. یعنى:

    (1) نظام خلقت نظام علت و معلول است هیچ معلولى بدون علت به وجود آمدنى نیست وتخلف هیچ معلولى ازعلت تامه‏اش ممکن نیست (اصل ضرورت على).

    (2) رابطه علت و معلول داراى مکانیسم و ارگانیسم معین است وبه صورت میل افراد اداره نمی شود، یعنى چنان نیست که ازهرعلتى هر معلولى قابل ایجاد باشد به تعبیر دیگر هر علت معینى معلول معینى دارد مثلا از علف خوردن گوسفندبوعلى سینا درست نمى‏شود وآمریکایی ها هم به خاطر قهوه خوردن به کره ماه نرفتند (اصل سنخیت علت و معلول)

اگر دواصل فوق با ژرفکاوى دقیق فلسفى مورد بررسى قرار گیرند مشخص خواهد شد که مثلا بینا یا نابینا تولد یافتن یک فرد، لازم حتمى مجموع عللى است که در به وجود آوردن وى دست داشته‏اند.

در این امور عوامل بسیار متعددى دخیل‏اند حتى کیفیت آمیزش والدین زمان مکان روحیات و حالات روانى وضعیت جسمى نوع و مقدار غذاهایى که مصرف کرده‏اند و... هریک به سهم خود نقشى در کیفیت تکوین جنین ایفا مى‏کنند.

 دراین جا ممکن است سوال شودکه آیا خداوند نمى‏تواند باتفاوت چشمگیرى که همه این عوامل دارند تاثیر همه را یکسان سازد؟

 پاسخ آن است که چنین چیزى سر از تناقض درمى‏آورد زیرا لازمه آن این است که علت پدیده‏اى باشد و تاثیر نکند وعلت بودن و تاثیرنکردن تناقض آمیز است ویا معلولى بدون علت پدیدآید و لازمه آن این است که کل طرح نظام آفرینش بهم بخورد زیرادراین صورت پدیدآمدن هرچیز از هر امر نامربوطى محتمل مى‏شود و آن گاه است که از علف خوردن گوسفندبایدابوعلى‏سینا پدیدآید!! (1)

    اما این که عدالت خدا در محاسبه اخروى چگونه توجیه مى‏شود پاسخش آن است که خداوند اعمال هرکسى را به تناسب نعمتهایى که به او عطا نموده (حتى نعمت هدایت سلامتى امکانات مادى و معنوى) محاسبه مى‏کند ومیزان مسوولیت هرکس به تناسب آن ها است.

به تعبیر برخى از اندیشمندان میزان کمال و سعادت هرکس در قیامت نسبت سود به سرمایه است .

دقت در این مساله نشان مى‏دهد که هیچ کسى به خاطر فقدانات و کاستى‏هاى غیر اختیارى از سعادت و کمالى محروم نخواهد شد و هیچ کس هم بى‏دلیل و گزاف به مرتبه‏اى از مراتب بالا صعودنخواهد یافت.

پاورقی:

1) براى آگاهى بیشتر ر.ک.به: عدل الهى شهیدمطهرى بحث راز تفاوت‏ها.

دعوت پیامبران الهی در دو چیز خلاصه می‏شود:

1 - عقایدی که حکم اساس و ریشه دین است.

2 - دستورهای عملی که متناسب با عقاید و برخاسته از آن‏ها می‏باشد.

دانشمندان اسلامی بخش عقاید دین اسلام را اصول دین، و بخش احکام عملی را فروع دین نامیده‏اند..

امّا این که چرا اصول دین را پنج تا شمرده‏اند و بقیه عقاید را در اصول دین ذکر نکرده‏اند، بدین خاطر است که ادیان توحیدی که ادیان آسمانی و حقیقی هستند دارای سه اصل کلی مشترک می‏باشند: اعتقاد به خدای یگانه، (توحید)، اعتقاد به زندگی ابدی برای هر فردی از انسان در عالم آخرت (معاد) و اعتقاد به بعثت پیامبران توسط خدا برای هدایت بشر به سعادت دنیا و آخرت (نبوت).

این اصول سه گانه در واقع پاسخ‏هایی است  به اساسی‏ترین سؤالاتی که برای هر انسان آگاهی مطرح می‏شود: مبدأ هستی کیست؟ پایان زندگی چیست؟ از چه راهی می‏توان بهترین برنامه زیستن را شناخت؟(1)

اصل امامت و عدل هم به عنوان معرف مکتب و مذهب تشیع، از اصول دین شمرده شده است. اصل امامت در مقابل اهل تسنن است که به امامت معتقد نیستند و اصل عدل در برابر گروه اشاعره، از اهل سنت است که به عدل اعتقاد ندارند. (2)

نتیجه: گر چه در مکتب اسلام، عقاید بیش از پنج اصل است، ولی به لحاظ اهمیتی که این پنج اصل دارند، چه از نظر پایه و اساس بودن و چه از نظر معرف مذهب خاص بودن، علمای تشیع این پنج اصل را به عنوان اصول دین ذکر کرده‏اند. شایان یادآوری است که به دو اصل "امامت" و "عدل" اصول مذهب نیز گفته می‏شود.

پی نوشت‏ها:

1 - محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقاید، ج 1 و 2، ص 31 - 32.

2 - مرتضی مطهری، آشنایی با علوم اسلامی(کلام، عرفان) ص 60.

قبل از شروع در پاسخ قدری در باره مفهوم رنج واقسام آن بحث می کنیم:

درخصوص رنج شاید بتوان گفت که هیچ تعریف مشخص و دقیقی و تعریف مفهومی کاملاً معینی وجود ندارد.

 روانشناسان هم تعریف‌های مشخصی در این خصوص ارائه کرده‌اند. اما می‌شود گفت که انسان هر وقت احساس کند از وضع مطلوبش دور افتاده، آرامش از او سلب می‌شود و به هر حال چه در ساحت جسم و بدن و چه در ساحت روان و نفس، وقتی انسان در یک وضعیت نامطلوب قرار گیرد و یا از آنها دور افتد، احساسی به انسان دست می‌دهد که از آن تعبیر به رنج می‌شود.

 رنج‌ها را می توان به دو قسمت تفکیک کرد

1)رنج‌هایی که نوع بشر از آن حیث که بشر است دارد و فرقی نمی‌کند که غنی باشد یا فقیر، فرهیخته باشد و یا نافرهیخته، سفید پوست باشد یا سیاه پوست. این رنج‌ها اختصاص به هیچ شخص خاصی ندارند. مثل رنجی که از تنهایی و یا از احساس زودگذری می‌کشیم، یا رنجی که از فقدان عدالت می‌بریم.

2)رنج هایی که ممکن است من مبتلا به آنها باشم، ولی شما آنها را احساس نکنید و برعکس وقتی من از درد دندان رنج می‌کشم مسلماً شما درد نمی‌برید. چنین دردهایی عمومیت ندارد. با این تعریف می‌توانیم رنج‌ها را به عمومی و اختصاصی (یا شخصی) تقسیم کنیم. از حیث دیگری نیز می‌توان رنج‌ها را تقسیم کرد: رنج‌های زوال‌پذیر و رنج‌های زوال‌ناپذیر. رنج‌هایی هست که تا انسان، انسان است و تا جهان بوده و هست، وجود دارند و قابل زوال نیستند. اگر رنج‌های زوال‌ناپذیر وجود داشته باشد، باید اعتراف کرد که زندگی دارای وجه تراژیک است. وجه تراژیک یک زندگی یعنی وجود رنج‌هایی در حیات که قابل التیام نیستند. به نظرم می‌آید که اگر بخواهیم واقع‌بینانه‌ داوری کنیم، باید بگوییم که اگر چه می‌توان در جهت کاهش درد در زندگی تلاش کرد، ولی نمی‌توان بدون رنج زیست.

انسان برای این که در دنیا به آرامش برسد و به تبع آن در آخرت هم آرامش یابد، نباید وضعش را با دنیا مشخص کرده باشد، بلکه باید وضعش را با خودش مشخص کند. خیلی چیزها هستند که پاکان روزگار آنها را نمی‌دانسته‌اند و این مانع آرامش آنها در این دنیا نبوده است. بودا ریاضیات بلد نبود، فیزیک و شیمی هم یاد نداشت. بنابراین، جواب بسیاری از سؤالات را نمی‌دانست، ولی آرامش از او سلب نشده بود. اما چرا؟ چون برای این که ما به آرامش برسیم نباید جواب تمام سؤال‌های عالم را بدانیم. ما لازم نیست تکلیفمان را با همه چیز مشخص کنیم. دانستن یا نداستن آرامش نمی‌آورد.

آرامش انسان در گرو جواب به این سؤال است که آیا او تعهداتی که با خودش داشته است را لگدمال کرده یا رعایت کرده است؟ اگر من تعهدات نسبت به خودم را زیر پا نگذاشته باشم، آرامش دارم و شاید هیچ اطلاعی در خصوص طبیعت یا ماوراءالطبیعت و دنیا یا قبل از دنیا و بعد از دنیا هم نداشته باشم. آرامش انسان در گرو رعایت الزام‌هایی است که خودمان برای خودمان تعریف می‌کنیم. اگر من با خودم شرط کرده باشم که در هیچ وضع و حالی دست از حقیقت‌طلبی یا خیرخواهی و عشق‌ورزی بر ندارم، ولی یکبار احساس کنم که خلاف حقیقت و خیر و عشق و عدالت رفتار کرده‌ام، این می‌تواند آرامش را از بین ببرد. بنابراین، به نظر من آرامش در بیرون به دست نمی‌آید. آرامش در این است که شما در درون خودتان نسبت به تعهدات‌تان ملتزم بمانید. این فرد با چنین حالی اگر نسبت به همه مسائل هم شکاک باشد، آرامش خواهد داشت.

به نظر می رسد که دذر این بحث باید حالات روانی درجه اول را از حالات روانی درجه دوم تفکیک کنیم.

مادری را در نظر بگیرید که بچه‌اش مریض شده و چند روز است که سر و کارش با کلینیک و بیمارستان می‌باشد. در تمام این مدت مادر به یک معنا آرامش ندارد. بالاخره دل نگران سلامت و زندگی بچه‌اش است و بنابراین، آرامش ندارد.

 همین آرامش نداشتن او را به هزار تکاپو و فعالیت می‌اندازد. این فرد در رتبه اول آرامش ندارد، ولی در مجموع فعالیت‌ها و تکاپوهای این مادر این چند روز به او آرامش و رضایت باطن می‌دهد.

مادر در این وضعیت از یک سو دلهره دارد و مضطرب است ولی به یک معنای دیگر او آرامش دارد. به تعبیری دیگر ناآرامی وی، او را به تکاپو وا می‌دارد و از این تکاپو رضایت ناشی می‌شود. مادر برای سلامتی فرزندش به یک سری ناملایمات رضایت درجه دوم می‌دهد. از ناملایمات، رضایت درجه اول کسب نمی‌شود. گرسنگی رضایت درجه اول را به همراه نمی‌آورد، ولی شما روزه گرفتن را در نظر بگیرید. در روزه گرفتن، شخص از گرسنگی کشیدن رضایت درجه دوم کسب می‌کند. این گرسنگی ولو رنج‌آور است ولی فرد را به یک هدفی می‌رساند و چون او را به هدفی می‌رساند، آرامش بخش است. آدم در زندگی‌اش از بسیاری از امور در رتبه اول درد و رنج می‌کشد، ولی در رتبه دوم از آنها لذت می‌برد.

یک فوتبالیست در طی بازی آرامش ندارد، خسته می‌شود و درد می‌کشد، ولی او نسبت به این درد و رنج کشیدن رضایت درجه دوم دارد. با این تعریف می‌توان گفت که پیامبران درد و رنج‌های درجه اول در زندگی‌شان خیلی داشته‌اند، اما به این درد و رنج‌ها رضایت دوم داشته‌اند و از این لحاظ آرامشی در ورای این ناآرامی‌شان وجود داشته است. یک شادیی در ورای حزن و اندوهشان وجود داشته است. از این لحاظ انسان‌های عادی هم همین گونه‌اند. اگر درد و رنج درجه اول دارای معنا شد، در رتبه دوم رضایت کسب خواهد شد.

حال ببینیم از منظر دینی چرا رنج و درد خلق شده است؟

خداوند زندگی انسان را توأم با رنج و مشقت قرار داد تا وی را تربیت کند و استعدادهایش را شکوفا نماید.

شداید و ناملایمات برای انسان جنبه سازندگی دارند. بسیاری از کمالات و رشدها است که جز در رو برو شدن با سختی ها و گرفتاری ها ، جز در نتیجه برخوردها، جز در میدان مبارزه و پنجه نرم کردن با حوادث به دست نمی آید.

سختی ها در زندگی بشر تنها گوهر واقعی انسان را آشکار نمی کند، بلکه به گوهر وی تکامل می بخشد، بلاها و سختی ها اثر کیمیایی دارند ، و سازنده اند. از موجودی ، موجود دیگر ، از ضعیف ، قوی ، از پست، عالی، از خام، پخته به وجود می آورند.

همچنین خداوند به وسیله حوادث، انسان ها را امتحان می کند. قرآن می فرماید: "قطعاً همة شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی، و کمبود میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده استقامت کنندگان را".(1)

خداوند برای شکوفا کردن استعدادها و پرورش دادن بندگانش، آنان را با گرفتاری ها می آزماید، یعنی همان گونه که فولاد را برای استحکام بیشتر در کوره می گذارند تا به اصطلاح آبدیده شود و فلز خالص به دست آید، آدمی را نیز در کوره حوادث سخت پرورش می دهد تا مقاوم گردد.

امتحان خدا با گرفتاری ها ، به کار باغبان پر تجربه شبیه است که دانه های مستعد را در سرزمین های آماده می پاشد.

دانه ها با استفاده از داده های طبیعی شروع به رشد و نمو می کنند، تدریجاً با مشکلات می جنگند و با حوادث پیکار می نمایند، در برابر طوفان ها ی سخت و سرمای کشنده و گرمای سوزان، ایستادگی به خرج می دهند تا شاخة گلی زیبا یا درختی تنومند و پرثمر بار آید که بتواند به زندگی خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد.

سربازان برای این که از نظر جنگی نیرومند و قوی شوند، به مانور و جنگ های فرضی می برند و در برابر انواع مشکلات ، تشنگی ، گرسنگی ، گرما، سرما، حوادث دشوار و موانع سخت قرار می دهند تا ورزیده و آبدیده شوند.(2)

علی (ع) فرمود: "در حوادث روزگار جوهر مردان شناخته می شود".(3) و فرمود: "سازندگی بلا و گرفتاری ها برای مؤمن سریع تر است از اثر باران در زمین ".(4) حضرت صادق (ع) فرمود: "بلا زینت مؤمن است".(5) رسول گرامی اسلام فرمود: "خداوند بندة مؤمنش را با بلا تغذیه می کند، همان گونه که مادر فرزندش را با شیر تغذیه می کند".(6)

حضرت صادق (ع) فرمود :"مؤمن به منزله کفه ترازو است. هر اندازه ایمانش زیاد شود، گرفتاریش زیاد می شود ".(7)

از قرآن و حدیث استفاده می شود نظام زندگی انسان در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش است و همه مردم (از پیامبران گرفته تا دیگران) در حوادث روزگار دست و پنجه نرم می کنند تا تربیت و ساخته شوند و شایستگی دریافت پاداش های عظیم الهی را کسب نمایند. از طرف دیگر وجود سختی ها در زندگی ، لازمه زندگی مادی است.

 زندگی مادی همراه با محدودیت و تزاحم و کشمکش ها است. مواد و عناصر در همدیگر تأثیر می گذارند، یا اثر هم دیگر را خنثی می کنند و به هر ترتیب ، تزاحم حاکم بر عالم ماده است و انسان نیز از این قاعده مستثنی نیست. فیلسوفان می گویند: "لولا التضاد ما صحّ دوام الفیض؛ اگر تضاد و کشمکش در عالم مادی نبود، فیض و رحمت الهی دوام و استمرار نمی یافت". بنابراین وجود سختی ها و مشکلات نه تنها برای انسان ، بلکه تمام موجودات عالم است، با این تفاوت که لازمه تکامل انسان وجود سختی ها است.

پی نوشت ها :

1 - بقره (2) ایه 155.

2 - تفسیر نمونه، ج1، ص 527؛ مرتضی مطهری ، ج بیست گفتار، ص 176.

3 تا 7 - محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمة ، واژة بلا، شمارة 1891 ، 1899 ، 1931، 1950.

مکتب اسلام هیچ محدودیتی برای پرسش و پاسخ قائل نیست و در هیچ یک از متون  مسئله ای که درسوال اشاره کردید ، وجود ندارد . اسلام نه تنها انسان ها را از پرسش و جستجو گیری برای رسیدن به حقیقت باز نداشته ، بلکه در آیات و روایات بسیاری دعوت به تفکر و تأمل و تدبر نموده که لازمه چنین صفاتی ، صفت پرسش گری است.

همان گونه که درسوال آوردید ، چگونه خداوندی که انسان را به صورت فطری پرسش گر و حقیقت جو آفریده است ، می تواند در دینی که برای هدایت انسان ها نازل کرده ، از پرسش گری منع نماید؟

پرسش نقطة شروع و مبدأ جهش فکری است، بدین لحاظ یک امتیاز در مسیر تفکر است. کسی که توان طرح سؤال ندارد و پرسیدن را نیاموخته، هنور در نقطه شروع قرار نگرفته است.

جستجوگری و طرح پرسش و در صدد پاسخ بر آمدن، نیاز و گرایش درونی است. امیرالمؤمنین که در اوج معرفت قرار دارد، افتخار و امتیاز خود را میان اصحاب پیامبر سؤال کردن می داند.

«همة یاران پیامبر اهل پرسش و کاوش نبودند تا آن جا که برخی فقط دوست داشتند صحراگرد یا رهگذری برسد و پرسش مطرح کند و آنان هم بشنوند، ولی من هر آن چه را اتفاق می افتاد، با پیامبر در میان می گذاشتم و از آن سؤال می کردم و نگه می داشتم».(1)

البته پرسشگری را وسیله یافتن حق و درک واقعیت باید قرار داد و از پرسش هایی که جنبة سرگرمی ذهنی و اشتغال مغزی دارد، پرهیز کرد،(2) و سؤال باید ابزار آموختن باشد.(3)

در بررسی مسأله از دید شرعی باید گفت که: در متون دینی، هیچ گونه محدودیتی در این باره به چشم نمی خورد و هیچ خط قرمزی برای طرح پرسش ها ترسیم نشده است. میان انبوهی از پرسش هایی که از پیشوایان معصوم انجام شده است، موردی که پرسش غیر مشروع و حرام معرفی شده باشد، دیده نمی شود. هم چنین هیچ سؤالی بدون پاسخ نماند و به آن بی اعتنایی نشده است.

با توجه به مطالبی که بیان شد ، مسئله پرسشگری در اسلام کاملا روشن است ، اما نمی دانم که شما دوست گرامی چگونه می فرماید که اسلام از پرسشگری منع کرده است ؟ ایا از جایی خواندی یا نوشته ای دیدی؟

در مکاتبه حتما مورد آن را مشخص کنید.

البته در روایات چیزی با عنوان سؤال کردن داریم که این مورد کاملا فرق با پرسشگری دارد

سوال کردن به معنای درخواست چیزی از دیگران داشتن است. مثل انسان فقیر که از دیگران کمک مالی درخواست می کند . چنین سوالی البته در اسلام نهی شده است و به انسان ها توصیه شده تا جایی که امکان دارد از مردم مال یا پولی گدایی نکنند. (سوال نکنند)

پی نوشت ها:

1.         نهج البلاغه، خ 210.

2.         همان، حکمت 320.

3.         ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص 41.

درباره علت کثرت جمعیت اهل تسنن توجه به چند نکته لازم است:

    1- کثرت عدد هیچ ارتباط لزومى با حقانیت ندارد. عین همین سؤال را مى‏توان درباره فزون تعداد مسیحیان مطرح ساخت.

به تعبیر حضرت على(ع) باید حقیقت را معیار شناخت افراد قرار داد، نه اشخاص را معیار شناخت حقیقت.

    2- کم بودن تعداد شیعه در برابر اهل سنت علل تاریخى مهمى دارد؛ از جمله:

الف) حکومت‏هاى جور در طول تاریخ مانع جدى تبلیغ و شناسایى مکتب اهل بیت(ع) بوده و به هر شکل ممکن از آن جلوگیرى مى‏کردند.لاجرم جهانیان آن‏سان که باید و شاید در طول تاریخ با این فرهنگ غنى آشنایى نیافتند.

ب ) بر اثر فشار و سختگیرى‏هاى فزون از حد حکام، شیعه در طول تاریخ در رعب وحشت و رنج به سر مى‏بردند. این مسأله نیز مانع نزدیک شدن دیگران به شیعه و گسترش تشیع مى‏گردید.

ج ) در بسیارى از موارد بر اثر جور و ستم شدید حکام، شیعیان به شدت در تقیه بوده و ناچار به عمل براساس برخى از مکاتب فقهى‏اهل سنت‏بودند.

استمرارطولانى این‏وضعیت موجب‏شدپس‏از گذشت‏مدتى، نسل‏هاى‏بعدى‏اصالت‏شیعى‏خود را فراموش کرده و آیینى را که توسط آباى آنها به خاطر تقیه برگزیده شده بود، عین حقیقت تلقى کنند و براى همیشه به آن پاى بند باشند. این مسأله در بسیارى ازنقاط جهان اسلام به ویژه در هند و بنگلادش و سریلانکا و سوریه و ترکیه وجود داشته است.

د ) در مورد اثبات حقانیت شیعه کتاب‏هاى بسیارى نوشته شده، جالب این است که اکثر علماى شیعه حقانیت شیعه را با مدارک اهل سنت به اثبات مى‏رسانند. طبیعى است براى اثبات این مدعا نمى‏توان در یک نامه ادله و مدارک ارائه نمود.

ازاین‏رو شما را به مراجعه متون زیر دعوت مى‏کنیم:

    1- الغدیر    علامه امینى، ترجمه: جلال الدین فارسى

    2- شیعه در اسلام    علامه طباطبایى

    3- عقبات الانوار    علامه میر حامد حسین لکنهوى

این کتاب مشتمل بر بیش از ده جلد و همه منابع آن از اهل سنت مى‏باشد.

    4- معارف اسلام در دو مکتب (ترجمه: معالم المدرستین)   علامه عسکرى، ترجمه: دکتر جلیل تجلیل

    5- حق‏جو و حق‏شناس (ترجمه: المراجعات)   علامه سید شرف الدین، ترجمه امامى

این کتاب حاوى مناظره علمى و تحقیقى دو عالم برجسته شیعه و سنى است و داراى اتقان و استدلالات محکم و به دور از هرگونه تعصب است.

ه ) در مورد نماز و روزه در سنت پیامبر(ص) نوشته‏هاى بسیارى وجود دارد؛ از جمله: وضوء النبى من خلال ملابسات التشریع، علىالشهرستانى، و سبع مسائل فقهیه، جعفر السبحانى.

اثبات اصل این موضوع یعنی وجود دین گریزی و یا دین ستیزی در جامعه کنونی ما نیازمند ارائه تحقیقات دقیق میدانی و پژوهش های آماری با ذکر مصادیق و نمادهای دین گریزی و میزان آن در جامعه است؛ زیرا افراد بسیاری وجود دارند که در ظاهرشان حرکت ها و اعمالی مغایر با ارزش ها و آموزه های دینی مشاهده می شود، ولی اگر به صورت عمیق تر به بررسی سایر رفتارهای آنها بپردازیم مشخص می شود که همان افراد، در بسیاری از اعمال و رفتار خویش پای بند، مقید و معتقد به دین می باشند. از این رو به نظر می رسد دین گریزی مطلق - که افراد به طور کامل هیچ گونه پای بندی به دین نداشته باشند - در جامعه ما بسیار محدود است، لذا به سادگی نمی توان گفت، نسل امروز جامعه ما دین گریز و احیانا دین ستیز هستند. اینان نسبت به واقعیات موجود جامعه، دیدگاه‏هاى متفاوتى دارند و چه بسا بخشى از آن دیدگاه‏ها و نارضایتى‏ها، وارد باشد؛ ولى ممکن است، بعضى از افراد جامعه و  جوانان با توجه به شرایط محیطى و خانوادگى، از نارضایتى بیشترى برخوردار باشند و بعضی از نارسایی‏ها را ناشى از قوانین دینى بدانند و در نتیجه اشکالات خویش را متوجه دین بکنند. البته کارآمدى دین بحثى است و کارآمدى برخی از مدیران بحث دیگر. اتفاقا در گفت‏وگو با این قبیل افراد، غالبا تصریح می‏کنند که اشکالات آنان نه به اصل دین؛ بلکه به مدیران و کارگزاران بر مى‏گردد.

بنابراین، بى‏تردید مى‏توان گفت: جوانان کشور از بهترین جوانان از حیث سلامت فکرى، روحى و دینى مى‏باشند البته سرمایه‏گذارى کلان دشمنان دین و کشور، براى تسخیر این دژ مستحکم و انحراف جوانان، خطری بزرگ است؛ که باید نسبت به آن هوشیار بود.

به هر حال، دین‏گریزى _هر چند در حد خیلی ضعیف_ عوامل متعددى دارد؛ از جمله:

1. تبلیغات سوء دشمنان و ایجاد و القاى شبهه درباره دین،

2. روش‏هاى نادرست در آموزش دینى در دوران کودکى و نوجوانى،

3. ضعف و سستى بنیان‏هاى دینى در خانواده،

4. گرایش به سوى تمایلات و هواهاى نفسانى،

5. ضعف بینش و نداشتن آگاهى درست از ماهیت دین و نقش و کارکرد آن در تأمین سعادت دنیوى و اخروى انسان.

6. ناکارآمدى برخى از مدیران جامعه در اجراى برنامه‏هاى اعلام شده‏ حکومت دینى، در نتیجه، بى‏پاسخ ماندن نیازهاى اولیه اجتماعى جوانان (ازدواج، اشتغال، مسکن و...)،

7. عدم توزیع عادلانه امکانات و فرصت‏ها در برخى از ادارات و دستگاه‏هاى کشور،

8. درگیرى برخى گروه‏ها و جناح‏هاى سیاسى برای کسب قدرت سیاسى و در نتیجه، ایجاد یأس و ناامیدى جوانان براى نیل به خواسته‏هاى مشروع خویش.

براى مبارزه با دین‏گریزى باید پس از بررسى همه جانبه علل و عوامل آن، راه‏کارهاى مناسب را برگزید. آنچه در جامعه امروز ما بسیار مهم است، ایجاد موجى سهم‏گین و توفنده در برابر تهاجم فرهنگى دشمنان و ارایه چهره زیباى دین و زدودن غبار خرافات و کژاندیشى‏هاست، در این صورت دین با جذابیت فوق‏العاده‏اى که دارد، با توان‏مندى جوانان را به سوى خود فرا مى‏کشاند. از طرف دیگر شدیدا باید مواظب خطر دگرگونى در هویت فرهنگى و گرایش‏هاى نسل جوان بود. یکى از خطرات جدى فرهنگ مهاجم غرب این است که جوانان را چنان به سوى تمایلات شهوانى و آزادى‏هاى جنسى سوق دهد که اساسا گرایش به دین و دیانت در آنان رنگ بازد و دیگر براى آنان حق و باطل چندان اهمیتى نداشته باشد.

به هر حال، جوانى، از بزرگ‏ترین نعمت‏هاى الهی به بشر است و مثل هر نعمت خداداد دیگر، باید از آن استفاده‏اى بهینه‏ کرد. جوانان، گران‏بهاترین سرمایه‏هاى کشورها به هنگام جنگ و صلح بوده و به عنوان سربازان و مدیران بالقوه در عرصه‏هاى سیاسى، اجتماعى، علمى، فرهنگى و... به شمار مى‏آیند. بنابراین، باید با برنامه‏ریزى دقیق، موانع پیش‏روى نسل حاضر (عوامل دینگریزى پیش گفته) را زدود و براى مشکلات آنان، راه‏کارهاى عملى ارائه کرد.

با توجه به روایات نه تنها با رسیدن به مقام پیامبرى و امامت، آزمایش‏ها و امتحان‏هاى الهى نسبت به این بزرگواران کمتر نمى‏شود، بلکه هر چه مقام و منزلت بالاترى کسب نمایند، سختى‏ها و مشکلات آنان چند برابر مى گردد، زیرا سختى‏ها و مشکلات، آزمون الهى است و آزمون خداوند یکى از سنت‏هاى غیر قابل تغییر مى باشد و شامل همه انسان‏ها مى شود. هر کس که مقامش بالاتر است، به آزمون‏هاى سخت‏ترى مبتلا مى شود.

از رسول خدا پرسیده شد که در دنیا بلاى کدام یک سخت‏تر است؟ فرمود: "پیغمبران، سپس هر که به آن‏ها شبیه‏تر (در مقام و منزلت) است به ترتیب و بعد از آن انسان مؤمن...".(1)

هر که در این بزم مقرّب‏تر است

جام بلا بیشترش مى دهند

علاوه بر دلیل فوق، فلسفه و علت‏هاى دیگر بلاها و مصیبت‏ها براى پیامبران و امامان چنین است:

1- گرفتار شدن به بلا و سختى، هماره اجر دارد و هر چه بلا عظیم‏تر باشد، اجر آن بیشتر است، پس خداوند براى این که به پیامبران اجرى عظیم عنایت نماید، به بزرگترین بلایا مبتلایشان کرده است. امام صادق(ع) فرمود: "اجر بزرگ لابلاى بزرگ است و...".(2) رسول خدا فرمود: "بلاى بزرگ به اجر بزرگ پاداش داده شود".(3)

2- هر پیامبر و امامى که به مقام عصمت برسد، ابتداى کار او است، نه انتهاى کار وى.

با توجه به این مقام عظیم هماره باید سعى و کوشش نمود تا به مقامات بالاترى رسید. هیچ گاه در سلوک معنوى و سیر و به سوى خدا انتهایى وجود ندارد. براى بالارفتن مقامات معنوى، خداوند همواره معصومان را در معرض آزمون قرار میدهد،

3- اگر چه این بزرگواران معصوم هستند، لکن عصمت آن‏ها اختیارى است، یعنى به اختیار خویش مرتکب هیچ گناهى نمى‏شوند، نه این که در ترک گناه مجبور باشند. هر چه به اختیار خویش گناه نکنند، به مقامات معنوى آن‏ها افزوده مى شود، همان طور که حضرت ابراهیم بعد از این که به مقام نبوت رسید، مورد آزمایش‏هاى سختى قرار گرفت (با این که معصوم بود) و بعد به مرتبه امامت که مقام بالاترى است، نائل گردید. با پیروزى در آزمایش‏ها درجات ایمان و یقین آن‏ها افزایش مى یابد و به مراتب بالاترى از کمال صعود مى کنند.

4- آزمایش پیامبران از بُعد تربیتى نیز حائز اهمیت است، چرا که اگر پیروان آنان، خود را غرق در انواع مشکلات و بدبختى‏ها ببینند، لکن پیامبرانشان، در کمال آسایش و آرامش باشند (به صرف این که معصومند) آنان در ایمانشان سست شده و در پى تکامل نخواهند بود، همان طور که وقتى ما شیعیان گرفتار مشکلى مى‏شویم که موجبات ناراحتى ما را فراهم مى آورد، اگر به یاد بزرگان دین باشیم که چه قدر در راه خدا سختى کشیده‏اند، مثل امام حسین یا حضرت زینب، تحمل مشکلات آسان‏تر مى گردد.

پى نوشت‏ها:

1. اصول کافى، ج 3، ص 351.

2. همان.

3. همان، ص 352.