قوانین اسلامی پس از گذشت 1400 سال پاسخگوی نیازهای اساسی جوامع بشری است، چون قوانین آن توسط خداوند حکیم و خبیر پایه ریزی شده ، خدا به تمامی نیازهای بشر علم و احاطه دارد و با توجه به آن، قوانینی وضع کرده است که برآورنده نیازهای اساسی او باشد.

 کارشناسان اسلامی به کمک رهنمودها و ساز و کارهایی که در متن دین وجود دارد، می توانند با توجه به موقعیت ها و شرایط زمان، قوانین اسلامی را تبیین کنند و آن را برای اداره کردن امور فردی و اجتماعی روز، کارآمد نمایند. 

در توضیح ، سخن را در سه محور پی می گیریم:

1 - خاتمیت در اسلام:

 دین اسلام دین خاتم است و قرآن برای هدایت بشر تا پایان دنیا است.

 امام صادق(ع) فرمود: "خداوند قرآن را برای زمان خاصی و مردم خاص نفرستاد. قرآن تا روز قیامت در هر زمانی و برای هر قومی تازه است و جذابیت دارد و هادی امت ها است".(2)

لازمة خاتمیت این است که کتاب و پیامش تحریف نشود؛ از این پیام هدایت بخش همواره نسل های بعدی بهره مند باشند و پیامش همگانی و جاوداته باشد. نیز بتواند به در هر دوره ای پاسخگوی نیازهای مردم زمان خود در بعد هدایتی باشد.

2 - نظریه امامت در اسلام:

 در اسلام امامت وجود دارد: امام در دو بعد ، یکی بعد هدایتی (به عنوان هادی امت) و دیگری بعد حکومتی (به عنوان حاکم و زمامدار) . 

وقتی مسئله جانشینی پیامبر و تئوری امامت تبیین شد، دین اسلام کامل شد. 

خدا فرمود: "امروز دشمنان از دین شما مأیوس شدند و دین کامل و نعمت تمام شده است".(3)

امامت رمز جاودانگی اسلام است و با وجود امام و وظایف و اختیاراتش ، قوانین اسلامی مشمول کهنگی نمی گردد. 

امام به عنوان هادی امت و استمرار نقش پیامبر در هدایت امت سه وظیفه دارد:

 یکم: تبیین و تفسیر دین 

دوم : آموزش روش فهم قرآن و سنت و استنباط احکام به امت.

سوم: معرفی افراد لایقی که بتوانند در آینده نقش هدایت مردم را بر عهده بگیرند.

امام صادق (ع) فرمود: "هر کس از فقیهان امت که نفس خود را مواظبت نمایید، از دینش پاسدار کند، با هواهای نفسانی بستیزد و مطیع خدا باشد، سزاوار است مردم دین خود را از او فراگیرند".(4)

بنابراین در دوره غیبت امام زمان (عج) فقیه مکتب اهل بیت وظیفه دارد احکام و قوانین اسلامی را با توجه به مقتضیات زمان، روز آمد کند.

 البته فراموش نشود که یکسری از نیازهای بشر ثابت است.

همان گونه که جسم انسان و نیازهای آن ، از صدر اسلام تاکنون تغییر نکرده است و در آینده نیز دگرگون نخواهد شد، روان و فطرت و احساسات و تمایلات او نیز تغییر نمی کند. 

انسان همواره خوراک و پوشاک و مسکن و ازدواج و حس نوعدوستی را نیازمند است . 

هر چند شکل آن در زمان ها و مکان ها تفاوت داشته باشد. بنابراین بخش از نیازهای انسان ثابت است و دگرگونی در آن راه ندارد. بخش دیگر که تحول پذیر است، با ویژگی هایی که در قوانین اسلامی وجود دارد، روز آمد و منطبق با نیازهای روز می شود.

3 - ویژگی های قوانین اسلامی:

 احکام اسلامی از ویژگی هایی بهره مند است ، مثلاً می توان به آن خصلت انعطاف پذیری داد، تا برای همه زمان ها قابل اجرا باشد.

1 - 3 - خردپذیری: 

در اسلام عقل یکی از منابع اجتهاد و استنباط احکام است و احکام اسلامی خردپذیر است. به گفته شهید مطهری "حجیت عقل از نظر شیعه به این معنا است که اگر در موردی عقل حکم قطعی داشت، از آن رو که حکم یقین است، حجت است"،(5) مانند نیکوکاری این دستور کلی و خردپسند است و در همه زمان ها ارزش ی خود را حفظ می کند.

2 - 3 - مصلحت محوری: 

در اسلام احکام بر پایه مصالح و مفاسد است. در این جا که حکم به وجوب کار شده حتماً مصلحت است و در کارهای حرام، مفسده می باشد. امام هشتم (ع) فرمود: "خدا چیزهایی را حلال کرده است که مردم در زندگی و ادامه اش به آن نیازمندند و برای آنان مصلحت و فایده ای دارد اما چیزهایی را حرام کرده که علاوه بر این که مورد نیاز بشر نیست، موجب فساد و تباهی است".(6)

با توجه به مصلحت محوری گاهی ممکن است پوسته ظاهری با توجه به مقتضیات زمان دگرگون شود. شهید مطهری می گوید: اسلام هرگز به شکل و صورت و ظاهر زندگی نپرداخته است. تعالیم اسلام همه متوجه روح و معنا و راهی است که بشر را به آن هدف ها و معانی می رساند. اسلام هدف ها را در قلمرو خود می گیرد اما بشر را در غیر این امر آزاد گذشته است.(7)

3 - 3 - برخورداری از روش عقلایی اهم و مهم در تزاحم احکام:

گاهی برخی از احکام ثابت اسلام با حکم دیگری در عمل تزاحم پیدا می کند، مانند این که وجوب حفظ سلامتی و وجوب پوشش بدن زن در برابر اجنبی، که دو حکم ثابت دین اسلام است، در هنگامی که خانمی بیمار می شود و درمان او بسته به نگاه و لمس پزشک اجنبی باشد، با هم تزاحم می کند. اسلام به عنوان یک قاعده کلی ثابت به مکلف اجازه داده است که : حکم "اهم " (مهم تر) را حفظ کن و حکم دیگر را به دلیل تزاحم با حکم مهم تر موقتاً ترک کن. تشخیص حکم "اهم" از "مهم" در مواردی که آثار اجتماعی ندارد، به عهدة مکلفان است، زیرا اختلاف آنان در انتخاب "اهم" باعث هرج و مرج نمی شود، ولی در مواردی که تشخیص آن ، اثر اجتماعی داشته باشد، به گونه ای که اگر تشخیص "حکم مهم تر" به عهدة مردم گذاشته شود، جامعه به هرج و مرج کشیده می شود، اسلام تشخیص آن را به عهده حاکم اسلامی گذاشته است. او می تواند با تشخیص "اهم" از "مهم" در میان احکام ثابت متزاحم ، جامعه را اداره کند، مانند این که اگر در جامعه اسلامی، بقای حکومت اسلامی منوط بر بانک باشد، به گونه ای که اگر بانک ها تعطیل گردد، نظام حکومت از هم می پاشد، اما از سوی دیگر نظام بانکی موجود، نظام ربوی باشد، حاکم اسلامی (ولی فقیه) میان دو حکم الزامی وجوب حفظ حکومت اسلامی و حرمت ربا تزاحم می بیند، حال اگر حفظ حکومت را "اهم" بداند، به طورموقت حکم جواز ربای بانکی می دهد تا در کنار آن بتواند سیستم بانکداری بدون ربا را تأسیس کند، پس از این طریق هم حکومت اسلامی را حفظ کند و هم ربا را در آینده از سیستم بانکی خارج کند.

4 - عرفی بودن موضوعات ثابت: موضوع برخی از احکام ثابت ، عرفی است، بدین معنا که عرف مصداق موضوع را تعیین می کند ، مثلاً در اسلام آمده: معامله ابزار قمار حرام است. تشخیص این که چه چیزی ابزار قمار است، عرف می باشد . 

اگر زمانی شطرنج از آلات قمار بود ، بدین جهت دیروز حرام بود ما امروز به جهت این که از حالت قمار خارج شده (و تشخیص آن با عرف است) حرام نیست.

 5 - احکام حکومتی : حاکم اسلامی اختیار دارد که در حیطه غیر الزامی احکام شرعی، بنابر مصالحی که تشخیص می دهد، حکم الزامی صادر کند، مثلاً عملی را که حکم ثابت آن در اسلام استحباب ، کراهت یا اباحه است، به دلیل مصالحی که شرایط زمان اقتضا می کند، به طور موقت واجب یا حرام کند مانند عبور از یک مکان عمومی (خیابان) که حکم ثابت آن در اسلام جواز است، ولی حاکم اسلامی می تواند براساس مصالح، شروطی بر آن مقرر کند و بگوید: خیابان یک طرفه است و عبور از طرف دیگر جایز نیست.

6 - بهره مندی از قواعد کلی و عام و اجتهاد: 

در اسلام یک سری قوانین کلی و فراگیر وجود دارد که بر دیگر قوانین نظارت دارد، مانند قانون "لا ضرر" و "لا حرج" فقیه و حاکم اسلامی با بهره گیری از این گونه قوانین می تواند با فرایند تغییرات اجتماعی، قوانینی متناسب با آن تدوین کند.

7 - جامعیت آیین اسلام: وقتی آیین از جامعیت بهره مند شد، یعنی در تمامی حوزه های فعالیت بشر راهکار داشته باشد، در تحولات اجتماعی و پیشرفت زمان راهکار مناسب خود را ارائه می دهد.

امام صادق(ع) فرمود: "خداوند بیان هر چیز را در قرآن فرو فرستاده است تا آن جا که به خدا سوگند! چیزی از نیازهای مردم را فروگذار نکرده است تا کسی نتواند بگوید: کاش این در قرآن آمده بود، مگر این که همان را در قرآن بیان فرموده است".(8)

در پایان سخنی از استاد شهید مطهری را که جمع بندی و خلاصه ای از موارد فوق است، ذکر

می کنیم:

"بعضی جمود به خرج می دهند و خیال می کنند که چون دین اسلام، دین جامعی است، پس باید در جزئیات هم تکلیف معینی روش کرده باشد! نه؛ این طور نیست. یک حساب دیگری در اسلام است. اتفاقاً جامعیت اسلام ایجاب می کند که اساساً در بسیاری از این امور دستور نداشته باشد، نه این که هیچ دستوری نداشته باشد. بلکه دستورش این است که مردم آزاد باشند."(9)

همان گونه که قوانین طبیعی مانند قانون جاذبه زمین کهنه نمی شود و با گذشت زمان خاصیت خود را از دست نمی دهد، دستورهای اخلاقی و فقهی اسلامی نیز رنگ کهنگی به خود نمی گیرد و مشمول مرور زمان نمی گردد، مانند این که در قرآن کریم آمده است:"ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشا و المنکر و البغی؛(1) همانا خداوند به دادگری و نیکوکاری و دستگیری از خویشان تهیدست فرمان داده و از کارهای زشت و رفتارهای ناهنجار و ستمگری نهی کرده است."

نتیجه: با توجه به اختیارات حاکم اسلامی و انعطاف پذیری احکام، قوانین اسلام ، قابل انطباق با تحولاّت اجتماعی است.

پی نوشت ها :

1 - نحل (16) آیه 90.

2 - بحار،ج2، ص 280.

3 - مائده (5) آیه 3.

4 - بحار، ج2، ص 88.

5 - آشنایی با علوم اسلامی، ج3، ص16.

6 - بحار، ج6، ص 93.

7 - مجموعه آثار، ج3، ص 191 ، با تلخیص.

8 - اصول کافی ، ج1، ص 77.

9 - اسلام و مقتضیات زمان، ج1، ص 265.

شکی نیست که خداوند بندگان خود را دوست دارد ولی این دلیلی نمی شود که آن ها را در موقعیت های دشوار قرار ندهد تا به کمال و تکامل مطلوب خود برسند

انسان از آغاز زندگی حتی از لحظه‏ای که نطفه او در قرارگاه رحم واقع می شود، مراحل زیادی از مشکلات و درد و رنج‏ها را تحمل می کند تا متولد می شود. بعد از تولد در دوران طفولیت و سپس جوانی و از همه مشکل‏تر در دوران پیری، با انواع مشقت‏ها و رنج‏ها رو در رو است. این طبیعت زندگی در دنیا است و کم و بیش شامل همه انسان‏ها می شود و کسی از آن استثنا نیست.

انتظار وضعی غیر از این داشتن اشتباه است. نگاهی به زندگی انبیا و اولیای الهی نشان می دهد که زندگی این گل‏های سر سبد آفرینش نیز با انواع ناملایمات و درد و رنج‏ها قرین است. هنگامی که دنیا برای آن‏ها چنین باشد، وضع برای دیگران روشن است.

اگر افراد یا جوامعی را می بینیم که به ظاهر درد و رنجی ندارند، بر اثر مطالعات سطحی ما است، از این رو وقتی نزدیک‏تر می شویم، به عمق درد و رنج‏های اینان (صاحبان زندگی مرفه) آشنا می شویم، یا این که برای مدتی محدود نیستند دارای مشکلات نیستند که قانون کل جهان را بر هم نمی‏زند.(1)این که انسانی پیدا شود که در زندگی دارای مشکلی نباشد، تصور نادرستی است،بیماری‏ها، درد سرها، تلاش‏ها برای زندگی، محدودیت لذت‏ها، تکراری بودن زندگی و بی معنایی آن برای بسیاری و احساس پوچی، جنگ‏ها، مشکلات طبیعی، برآورده نشدن بسیاری از خواسته‏ها، به هدف و مقصود نرسیدن، از بین رفتن نقشه‏ها برای زندگی، وجود موانع و هزاران مورد دیگر موجب می شود از این تصور خام (نبود مشکل برای برخی) دست بکشیم. وجود سختی‏ها و مشکلات برای زندگی ما لازم است و بدون وجود آن‏ها زندگی بی معنا و یکنواخت خواهد بود.

سختی‏ها و دشواری‏ها نقش مهم و نیرومندی در تربیت، تقویت اراده، شکوفایی استعدادهای نهفته انسان و بیرون آوردن زندگی انسان از یکنواختی و تکرار دارند، ولی وقتی سخن از کارکرد سازنده دشواری و مصائب می رود، منظور این نیست که این تأثیر روی همه افراد یکسان است، بلکه روی برخی ممکن است نقش منفی داشته باشد، ولی مهم چگونگی برخورد و رویارویی با مشکلات است. هر اندازه شخص دارای جهان بینی بهتری باشد و فلسفه رنج‏ها و مصائب را بهتر بشناسد و از نظر روحی، خطرپذیر و با اراده و مقاوم‏تر باشد، از جنبه‏های مثبت مشکلات بهره افزون‏تری می گیرد. بر عکس هر اندازه شخص عافیت طلب، بدبین و خطر گریزتر باشد، از مشکلات آثار منفی بیشتری دریافت می دارد،سختی‏ها و گرفتاری‏ها مقدمه کمال و پیشرفت است. این امور برای تکامل بشر ضرورت دارد،اگر سختی‏ها و رنج‏ها نباشد، بشر تباه می گردد. قرآن کریم می فرماید: "همانا انسان را در رنج و سختیِ آفرینش قرار دادیم".(2) بنابراین انسان باید مشقت‏ها را تحمل کند و سختی‏ها بکشد تا به کمال لایق خویش دست یابد.

تضاد و کشمکش شلاق تکامل است و موجودات زنده با این شلاق خود را به سوی کمال می رسانند.(3).

برای توضیح بیشتر مراجعه کنید به مجموعه آثار، ج 1، استاد شهید مطهری، ص 176 تا 196.

پی نوشت‏ها

1) ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 27، ص10

2)سوره بلد آیه 4 2

3)مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 176 به بعد  

در مورد بخش اول پرسش شما باید گفت:

حکمت تلاوت قرآن این است که انسان، قرآن را به گونه ای تلاوت کند که معبود را مشاهده نماید. مرحله نازله مشاهده معبود آن است که در صفحه ضمیر و قلب عابد، چیزی جز علاقه به معبود نباشد. و انسان می تواند به خوبی تشخیص دهد که آیا در قلبش چیزی جز خدا هست یا نه؟

امام سجاد(ع) فرمود «لَو مات مَن بَین المَشرق و المَغرب لَما استَوحشت بَعد أَن یَکون القرآن مَعی» (1) «اگر همه مردمی که بین مشرق و مغرب عالم وجود دارند از بین بروند و کسی روی زمین نباشد و من تنها باشم، چنانچه قرآن با من باشد هرگز احساس وحشت نمی کنم.»

یعنی اگر همه عالم کافر شوند و قرآن با من باشد هرگز احساس ترس نمی کنم.

 مرگ حقیقی همان مرگ روح است و انسان کافر حقیقتاً مرده است. از نظر قرآن کسانی زنده اند که دین خدا را قبول کنند «لِیُنذر مَن کان حَیّاً و یَحق القَول علی الکافرین» (2)

 حکمت عبادت آن است که عابد معبود را در ضمیر خود مشاهده کند طی این راه نیز محال نیست بلکه شرایط، آداب و احکامی دارد تلاوت قرآن نیز عبادت است. برای این که به مرحله مشاهده معبود راه یابیم باید تا می;توانیم بر چشم و گوش خود کنترل داشته باشیم، هر کس باید مواظب باشد که جز وظیفه شرعی چیزی انجام ندهد محیط کار و محیط منزل را با غفلت از خدا آلوده نسازد.

وقتی انسان قرآن تلاوت می کند، آن گاه که صاحب کلمات آن را با چشم دل مشاهده کرد، به حکمت تلاوت قرآن رسیده است.

در مورد بخش دوم سوال متذکر می شویم:

عواملى که در حال حاضر موجب گشته که قرآن آن گونه که باید مورد توجه نباشد به شرح زیر است:

    1- نشناختن جایگاه قرآن؛ بسیارى از مردم قرآن را کتابى مقدس مى‏دانند و آن را براى مراسم وقسم‏خوردن به کارمى‏برند ولى از نقش اصلى قرآن که نقش هدایتى و کاربردى در زندگى و زوایاى مختلف آن است غافلند.

    2- سیاست‏ها و تبلیغات استعمارى؛ از جمله عوامل غفلت مردم از کتاب خدا مشغول شدن ذهن آنها به القائات وبرنامه‏هایى است که دنیاپرستان در سراسر جهان تولید کرده و به مغزها وارد مى‏کنند از قبیل فیلم‏ها، نوشته‏ها و دیگرمشغولیت‏هاى ذهنى.

    3- بیان نشدن بسیارى از حقایق و معارف قرآن از سوى برخى از مبلغان؛ از همین‏رو انگیزه کافى براى توجه مردمبه قرآن ایجاد نمى‏شود.

    4- تفاوت زبان و مشکل فهم آیات قرآن؛ نوع مردم خواهان آن هستند که متن خوانده شده را بفهمند و اگر متنى رابخواند که از آن چیزى درنمى‏یابد کمتر به آن رغبت نشان مى‏دهد. در مورد قرآن مجید براى کسانى که آشنا به ادبیاتعرب نیستند این مشکل وجود دارد.

    5- گنجانده نشدن قرائت و فهم قرآن به صورت جدى و با روش‏هاى جذاب در برنامه‏هاى درسى.

حال باید چه کار کرد که قرآن وارد متن زندگی ما شودوامال و کردار ما مطابق با آموزه های قرآنی باشد؟

 با توجه به شواهد و دلائل عقلى و نقلى، انسان در زندگى خود یک مسافر است و  قرآن راهنماى انسان در این سفر است. هر یک از آیات قرآن دربر دارنده پیامى است که در حکم علائم راهنما وهشداردهنده در این راه است.

بدیهی است کسى که راه نیفتاده و قصد حرکت ندارد، علائم راهنمایى براى او بى‏معنا و نامفهوم است، نظیر کسى که هیچ گاه درعمر خود رانندگى نکرده و از علائم راهنمایى و رانندگى هیچ برداشت صحیحى ندارد.

انسانى که با حقیقت اصلى خود انس ندارد و نیازهاى وجودى عالى خود را به خوبى نیافته است، انسانى که اهل خلوت و اندیشه و تفکر نیست هیچ گاه مسافر بودن خویش و ضرورت راهنما و راهبر را درک نخواهد نمود.

      میزان بهره‏گیرى انسان از قرآن متناسب با ظرفیت وجودى اوست و این ظرفیت به اختیار خود انسان قابل توسعه وگسترش است.

با توجه به نکات بالا براى بهره‏مندى هر چه بیشتر از برکات و انوار قرآن موارد زیر مى‏تواند مؤثر باشد:

1- در گام نخست انس هر چه بیشتر با آیات قرآن لازم است و براى رسیدن به این مقصود تلاوت روزانه حداقل 50 آیه از سوى ائمه اطهار(ع)سفارش شده است.

2- مطلب مهمى که در روایات مورد تأکید واقع شده، تدبر و تفکر در معانى آیات است و قرائت بدون تدبر فاقد آثار وبرکات در مرتبه عالى و مورد انتظار است.

3- در تلاوت قرآن، به بایدها و نبایدها و دستوراتى برمى‏خوریم، یکى از راه‏هاى عملى استفاده از نور قرآن آن است که انسان در هر روز با خود قرار گذارد که به این بایدها و نبایدها و دستوراتى که در حین قرائت با آن برخورد کرده عملی نموده و پایبند باشد تا تدریجا به زیور زیباى آیات الهى آراسته شود.

4- ائمه اطهار(ع) و علمای بزرگوار همواره توصیه نموده‏اند که حرکت را باید با عمل به آنچه مى‏دانیم شروع کنیم وهمین عمل به دانسته‏ها باعث پیدایش آگاهى و معرفت تازه و رشد و ترقى آدمى خواهد شد.

پاورقی:

1)اصول کافی2/602

2)سوره یس آیه70

ما به  پیروی از آموزه های دینی و سیره امامان معصوم(ع) و جهت تأمین مصالح حیاتی خویش و جهان اسلام در شرایط حاضر که ابرقدرت های جهانی شدیدا به دنبال ایجاد تفرقه و اختلاف میان مذاهب اسلامی و در نهایت تضعیف و انحطاط جهان اسلام می باشند موظف به حفظ وحدت، خویشتن داری ، پرهیز از تنش و برخورد منطقی در مقابل رفتارهای اختلاف زا هستیم.

تحقق اتحاد ملل مسلمان در گرو رعایت امور مهمی است از جمله:

1. پرهیز از مسائل اختلاف زا و تفرقه انداز؛ برای دست یابی به وحدت جهان اسلام باید از دامن زدن و ایجاد هرگونه اختلاف اعم از مذهبی، قومی و نژادی و ملی و ...، پرهیز نمود و زمینه های اتحاد میان پیروان شیعه و سنی که دو قشر وسیع جهان اسلام را تشکیل می دهند، را فراهم آورد.

 و این امری است که دشمنان اسلام شدیدا از آن وحشت دارند و در گذشته از ابزار موفقیت استعمار گران برای تسلط بر جهان متمدن و قدرتمند اسلام همانا اجرای تز معروف «تفرقه بینداز و حکومت کن» بوده است و در دوران به ثمر رسیدن انقلاب و بعد از آن با طرح اختلافات شیعه و سنی در داخل و خارج از کشور تلاش کرده اند نه تنها از وحدت این دو قشر عظیم مسلمان جلوگیری نمایند، بلکه با طرح مسایل تفرقه افکن از گسترش و توسعه انقلاب جلوگیری نمایند. و یا همچنین طرح مسائل نژادی و یا اختلافات مرزی و ... . بنابراین در چنین شرایطی باید مواظب بود تا در دام دشمنان نیفتاد و از دامن زدن به این مسائل پرهیز نمود.

2. خویشتن داری و برخورد منطقی و حکیمانه:

 مسلما رفتار منطقی و بزرگوارانه کشورهای اسلامی بهترین و مؤثرترین شیوه برای خنثی نمودن توطئه های دشمنان در این زمینه می باشد. که ضمن نشان دادن حقانیت اسلام ، دستاوردهای بسیاری در جهت تأمین منافع و مصالح کشورهای مسلمان و جهان اسلام به دنبال خواهد داشت.

 همان گونه که خویشتن داری امام علی(ع) در طول 25 سال ، اساس دین اسلام را حفظ نمود.

3. تذکر و آگاه نمودن سران دولت های اسلامی و ملت های مسلمان نسبت به توطئه های دشمنان؛

 سران کشورهای اسلامی باید در کنار سیاست خویشتن داری و برخورد منطقی و حکیمانه، همواره بر عنصر آگاهی و بیدار نمودن کشورهای اسلامی در قبال توطئه های دشمنان، تأکید داشته باشند.

به نظر می رسد در زمان حاضر که کشورهای اسلامی با هم اتحاد ندارند به خاطر محقق نشدن عوامل فوق است.

استاد شهید مطهرى در خصوص نقش دین مى‏نویسد: «اولین اثر ایمان این است که پشتوانه اخلاق است.(1) خواجه نصیر طوسى و بوعلى سینا نیز عقیده دارند که براى ایجاد مدینه فاضله و جامعه سعادتمند به دین و آموزه‏هاى آن نیاز است.(2)
انسان داراى دو بُعد مادى و معنوى است که پرورش و هدایت هر دو نیاز به راهنمایى دارند. عقل و علم در پرورش بُعد مادى تا اندازه‏اى موفق بوده‏اند، ولى تقویت و پرورش بُعد معنوى، نیاز به راهنماى دیگر دارد که دین است. دین در ایجاد آرامش (که یکى از نیازهاى روحى انسان است) نقش بنیادى دارد، زیرا دین با راهنمایى خود زندگى انسان را هدفمند نموده و زمینه هایى را فراهم مى‏کند که انسان به مبدأ و معاد اعتقاد پیدا کند. اعتقاد به مبدأ و معاد سختى‏ها و مشکلات زندگى را معنا دار نموده و به انسان آرامش مى‏دهد. یکى از نویسندگان در این خصوص مى‏نویسد: «دین، اطلاعاتى را در اختیار انسان مى‏نهد تا زندگى براى او در مجموعه هستى، میسّر و مطبوع شود. به تعبیر دیگر: بین آدمى و جهان و زندگى و خویشتن او آشتى بر قرار گردد و همه چیز را به دید مثبت بنگرد. دکتر «بیل» در پیامى به جهانیان، آنان را به داشتن قدرت مثبت نگریستن فراخوانده و گفته است: با اطمینان به نفس، شور و حرارت، نگرش مثبت و کمک پروردگار مى‏توانى مشکلات شخصى خویش را حل کنى...» .(3) قرآن کریم نیز یکى از پیام‏هاى دین را آرامش روانى مى‏داند: «ألا بذکراللَّه تطمئنّ القلوب».(4)
یکى از فواید دین در معنا بخشیدن به زندگى ظهور مى‏کند. این پرسش‏ها، پرسش‏هاى مهم همه انسان‏ها هستند: از کجا آمده‏ام، براى چه آمده‏ام، به کجا خواهم رفت؟
واقعیت آن است که عقل به این پرسش‏ها جواب قابل قبول ارائه نکرده، از این رو هنوز این پرسش‏ها وجود داشته و بشر از شناخت معناى زندگى عاجز است. یکى از فواید دین این است که با طرح مبدأ و معاد و فلسفه آفرینش انسان به زندگى معنا بخشید؛ از این رو برخى از جامعه شناسان در تحلیل دین مى‏گویند: «جوهر دین را باید در این واقعیت جستجو کرد که دین در واقع، واکنشى در برابر تهدید به بى معنایى در زندگى بشرى، کوششى براى نگریستن به جهان، به صورت یک واقعیت معنا دار است».(5)
یکى از نویسندگان مى‏نویسد: «شاید این فایده دین معنا بخشیدن به زندگى، از مهم‏ترین فواید دین باشد، زیرا زمانى زندگى براى انسان معنا دارد که بداند هدف و معناى آن چیست و براى چه آفریده شده است. در واقع اگر معناى زندگى را در جهت تأمین جاودانگى و ابدیت انسان تبیین کنیم، به یکى از عظیم‏ترین و اصلى‏ترین فواید دین دست یافته‏ایم، از این رو گفته‏اند: «سرّ حاجت انسان به دین، جاودانه بودن و زندگى اُخروى است و اگر جاودانگى مطرح نباشد، زندگى لغو (و بیهوده) خواهد بود».(6).
تاریخ انسان‏ها چالش و اختلافات و ظلم‏هایى را شاهد بوده، و این در حالى است که بشر از عقل و دانش برخوردار مى‏باشد. و عقل در چالش زدایى و ایجاد زندگى مسالمت امیز موفق نبوده؛ همچنین عقل در تعریف صلح و تبیین شرایط و عوامل برقرارى عدالت نیز دچار مشکل شده است و عامل بازدارنده در برابر ظالمان به حساب نمى‏آید.
دین نخست ظلم، عدل و صلح را تعریف نموده، مردم را به ظلم ستیزى و حمایت از مظلومان سفارش کرده؛ از این رو پیامبران الهى در طول تاریخ با عدالت ستیزان مبارزه نموده و تاریخ شاهد درگیرى حق و باطل بوده است. از سوى دیگر دین همگان را به صلح سفارش نموده و شرایط صلح را بیان کرده است، افزون بر این که اسلام جهاد در راه عدل را لازم دانسته و همه پیروان ادیان الهى را به همگرایى و گفتگو فراخوانده است.( 7)
یکى از فلسفه بعثت انبیا آزادى انسان‏ها از اسارت و ظلم پذیرىو برپایى قسط و عدل بیان شده است: «لقد أرسلنا رُسُلَنا بالبیّنات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم النّاس بالقسط؛ همانا ما پیامبران خود را با ادله و معجزات (به خلق) فرستادیم و برایشان کتاب و میزان عدل نازل کریم تا مردم به راستى و عدالت گرایند».(8) و این همان نقش دین در زندگى است..

یکی از برنامه های دین اسلام برقراری عدالت واحقاق حق مظلومان وبرخورد شدید با تبعیض ها ،انحصارات ، رانت خواری ها وپایمال کنندگان اموال عمومی بوده است .

بهبود زندگی مردم وافزایش درآمدها وبهره مندی آنان از بیت المال یکی دیگر از فواید عملی دین است، دین اسلام  نه تنها  برای تامین نیازهای اساسی از کارافتادگان وبازنشستگان وفقرا تلاش می کند بلکه می کوشد تا جامعه اسلامی از رفاه در شان خود برخوردار باشد، امام علی (ع) افزایش درآمدهای مردم را حق مردم بر دولت می شمارد (9)
پى نوشت‏ها:
1. بیست گفتار، ص 189.
2. جوادى آملى، انتظار بشر از دین، ص 37.
3. همان، ص 42. 2. رعد (13) آیه 28.
4. جامعه‏شناسى دین، ص 179.
5. جوادى آملى، همان، ص 45 - 46.
6. آل عمران(3) آیه 64.
7. روم (3) آیه 25.
  8  حدید (57) آیه 25.

9- نهج البلاغه خطبه 34

شفای بیماران از طرف خدا یا امامان یا پیامبر معجزه یا کرامت محسوب می شود ودربین اندیشمندان دینی این بحث مطرح شده است که آیا معجزه، فعل مستقیم خدا است یا معجزه فعل پیامبر یا امام به اذن خدا است، دو نظریه مطرح است که به توضیح آن می‌پردازیم:

أ ) برخی بر این باورند که معجزه فعل مستقیم خدا است.

ب ) نقطه مقابلش این است که این امر با قدرت و اراده پیامبر یا امام صورت می‌گیرد، یعنی او دارای یک قدرت خارق العاده و یک اراده فوق العاده می‌شود که با قدرت و اراده، هر چه را که بخواهد، انجام می‌دهد، ولی با اذن خدا این کارها را انجام می دهد.

قدرت را خدا به او داده است و در نتیجه او اراده می‌کند که فلان کار انجام بگیرد وانجام هم می‌گیرد.

عده‌ای نظریه اوّل را پذیرفته اند و اسم این کار‌ها را کار خدایی گذاشته اند و کارها را میان خداوند و غیر خدا تقسیم کرده. و گفته‌اند کارهای کوچک مانند دمیدن، فوت کردن و عصا را دریا به زدن کار بنده است، ولی شکافته شدن دریا و زنده شدن مردگان کار خدا است و در قدرت بنده نیست. 

دسته دوم معتقدند که معجزات را کار پیامبران وائمه است. این گروه به آیاتی استناد می‌کنند که قرآن این معجزات را به شخص پیامبر نسبت می‌دهد، ولی همواره تکیه‌اش این است که این کار «باذن الله» صورت می‌گیرد. فعل پیامبر یا امام است، ولی با اذن الهی، زیرا در قرآن آمده است که: «ما هرگز نمی‌توانیم معجزه‌ای جز به فرمان خدا بیاوریم»(1)

بنابر این معجزه کار خدا است و تنها به فرمان او انجام می‌گیرد. کسانی که معجزه یاکارهای خارق‌العاده انجام می‌دهند، تنها با اجازه خداوند می‌توانند چنین کارهایی را انجام دهند. خداوند به هر کس که شایستگی این کار را داشته باشد، این اجازه را می‌دهد که برخی از کارهای خارق‌العاده را انجام دهد تا مردم پی به حقانیت او ببرند.

در پایان پرسیده اید که اگر قرار است بیماری شفا پیدا کند چرا دچار بیماری می شود؟

پاسخ آن است که خداوند مقدر کرده است اگر کسی  اصول بهداشتی را رعایت نکند بیمار می شود وبرای  معالجه بیماری نیز اسبابی قرار داده است ، یکی از این اسباب مراجعه به پزشک و استفاده از داروهای معمولی و یکی از این اسباب مراجعه به ائمه و پیشوایان دینی و شفا پیدا کردن به دست ایشان است.

دیدگاه الهی بر اساس توحید افعالی هر علتی که در عالم اثری را در پی دارد از خداست یعنی خدا هم وجود آن علت و هم اثربخشی آن را ایجاد کرده پس همه چیز در عالم به اذن الهی تأثیر می کند.

خداوند، جهان هستى را بر اساس نظام اسباب و مسببات قرار داده است و فیض خود را تنها از طریق مجارى و اسباب اعطا مى‏کند«أبى الله ان یجرى الاشیاء الاّ بالاسباب»؛ (2)

انسان براى رسیدن به مقصود خویش، باید به اسباب و وسایط متوسّل شود؛ مثلاً اگر بخواهد زمین خشک و بایرى را تبدیل به مزرعه‏اى سر سبز و یا باغى آباد کند، باید زمین را شخم بزند، نهال یا دانه و بذر درون زمین بکارد، به موقع کود و آب بدهد، به اندازه لازم سم پاشى کند و... اگر مى‏خواهد به طبقه دوم یا سوم یک ساختمان برسد، باید از پله‏هاى آن بالا رود، یا سوار آسانسو یا پله برقى شود و همین طور در سایر کارهاى روزمره زندگى، انسان به اسباب و وسایل براى رسیدن به مقصود خود تمسّک و توسّل مى‏جوید. بر این اساس، توسّل لازمه زندگى انسان در جهان هستى است؛ جهانى که بر آن قانون اسباب و مسببات حکمفرما است.

    بنابراین، خداوند - که هستى عالم از او است و ادامه هستى و هر حرکت، نیرو و تغییرى وابسته به او و ناشى از فیض او است - خود براى اعطاى فیض خویش، مجارى و اسبابى را قرار داده است.

 بنا بر این شفای بیماران هم می توان به خدا نسبت داد و هم به امامان زیرا  امامان و پیشوایان دینی نیز اسباب ووسایطی از طرف خدا هستند تا بیماران شفا پیدا کنندواز سوی دیگر بیماری و شفا هردو به تقدیر الهی است یعنی خداوند مقدر کرده که اگر افراد  اصول بهداشتی را رعایت نکنند بیمار می شوند واگر از اسباب معالجه و شفا استمداد کنند بیماری درمان خواهد شد و شفا دادن نیز یکی از این اسباب و وسائل است.

پاورقی:

1 – سوره ابراهیم (14)، آیه 11؛ برای توضیح بیشتر ر. ک. به: مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 4، ص 484 – 464.

2) بحارالانوار، ج 2، ص 90